De metselwerk gevel in het project vertoont een spreidscheur die vanaf de onderste lagen breed begint en taps toeloopt naar boven (zie onderstaande foto). Deze scheur is het directe gevolg van foutief toegepaste metselwerkdilataties die niet in lijn liggen met de onderliggende metalen geveldragers. Het probleem wordt verder versterkt door een groot verschil in gewichtsverdeling tussen de verschillende delen van de gevel.

Metselwerk geveldelen kunnen zwaar zijn; afhankelijk van het type baksteen en de opbouw wegen de delen gemiddeld 1.600 tot 2.000 kg/m³. Dit betekent dat iedere vierkante meter van een gevel een aanzienlijk gewicht uitoefent op de dragende constructie. Als dit gewicht niet gelijkmatig wordt verdeeld of correct wordt opgevangen door geveldragers, kunnen spanningen in het metselwerk optreden. Dat resulteert in scheurvorming, zoals hier het geval.

Door de belasting van het metselwerk op de metalen geveldragers is de kans groot dat deze ondersteuningen gaan zakken. Hoe zwaarder de belasting, hoe meer de dragers zakken. Ongelijke belasting kan er, zoals in dit specifieke geval, voor zorgen dat het metselwerk scheef wil gaan staan. Daardoor ontstaan trekspanningen. Er ontstaan scheuren in het metselwerk als het vermogen om deze spanningen op te nemen wordt overschreden.

Overzichtsfoto met de locatie van de spreidscheur aangeduid (beeld: Max Silleman, Kettlitz Gevel- en Dakadvies).

HET PROBLEEM

Figuur 1 laat duidelijk zien dat de geveldragers in dit project wel gedilateerd zijn, maar dat het metselwerk zelf niet op de juiste plekken is onderbroken. De geveldragers worden hierdoor heel verschillend belast. Het gewicht van het metselwerk tussen de ramen is namelijk veel groter dan dat van de lichtere delen ónder de ramen. Dit zorgt ervoor dat de geveldragers het metselwerk niet uniform kunnen ondersteunen. Dit gebrek aan evenwicht leidde uiteindelijk tot spanningen in het metselwerk, wat de zichtbare scheurvorming veroorzaakte.

Opvallend was dat bij andere delen van het pand wél rekening is gehouden met een juiste toepassing van dilataties. Daardoor zijn op andere plekken geen vergelijkbare problemen ontstaan. Dit benadrukt het belang van een goede planning en nauwkeurigheid tijdens de bouw.

WAAROM HET MISGING

De oplossing om de gevel te ondersteunen met metalen geveldragers, was op zichzelf geen verkeerde keuze. Echter, bij dergelijke systemen is een zekere mate van zetting te verwachten, zeker wanneer het gewicht van het metselwerk niet uniform wordt verdeeld. Een fundamentele fout was dat de dilataties van het metselwerk niet in lijn lagen met de dilataties van de geveldragers. Hierdoor gingen het metselwerk en de geveldragers zich verschillend gedragen. Deze scheiding in beweging werd verder verergerd door de ongelijke belasting van de geveldragers.

HET HERSTELPROCES

Na een uitvoerige inspectie bleek dat de scheur stabiel was, omdat het gehele systeem inmiddels was uitgezakt en geen verdere beweging meer vertoonde. Hierdoor kon het probleem met relatief eenvoudige middelen worden hersteld. Om de stabiliteit van het metselwerk te vergroten is de scheur verstevigd met lintvoegwapening over meerdere lagen.

Op drie specifieke plekken is rvs-lintvoegwapening aangebracht om de stabiliteit verder te waarborgen. Dit is met geel gearceerd op de middelste foto op deze pagina. De lintvoegwapening is hier in de bestaande voegen verwerkt, waardoor de oorspronkelijke uitstraling van de gevel behouden blijft. Als zich in de toekomst toch nieuwe scheuren voordoen, moeten de gescheurde stenen worden vervangen en opnieuw worden verstevigd met wapening.

Een correct gedilateerd geveldeel (beeld: Max Silleman, Kettlitz Gevel- en Dakadvies).

LEERPUNTEN EN AANBEVELINGEN

Bij elk project moeten metselwerkdilataties consequent in lijn worden gebracht met de onderliggende constructie, zoals geveldragers. Dit voorkomt te grote spanningen en scheurvorming. Het is daarnaast essentieel om al in de ontwerpfase rekening te houden met de gewichtsverdeling van het metselwerk. Ongelijke belasting kan niet alleen leiden tot scheuren, maar ook de levensduur van de gevel verminderen.

Zettingen zijn in het algemeen te verwachten bij systemen met geveldragers. Signaleer problemen vroegtijdig door het metselwerk regelmatig te inspecteren en op tijd gericht onderhoud te plegen. Escalaties in de vorm van scheuren kunnen dan worden voorkomen.

Het laatste leerpunt: gebruik wapening. Als scheurvorming niet volledig te voorkomen is, kan lintvoegwapening effectief zijn om de stabiliteit van het metselwerk te herstellen, optredende spanningen op te nemen en schade te minimaliseren.

Het belang van gedegen planning en samenwerking tussen ontwerpers en uitvoerders kan niet vaak genoeg worden benadrukt. Alleen door deze aspecten zorgvuldig op elkaar af te stemmen, kunnen bouwschades zoals deze worden voorkomen.